120 мемлекет бағалаған бренд біздің елде неге қажетсіз?

2014 жылы «Орда» тобының солисі Ерболат Беделханның бастауымен «Ninety оne» тобы құрылған. Аты да, заты да бөлекше бұл топтың атауы жайында топ продюсері Ерболат Беделхан: «Ағылшыннан аударғанда 91 деген мағына береді, ал 1991 жылы Қазақстан тәуелсіздігін алған. Яғни біздің әуеніміз, стиліміз бен шығармашылығымыз да еркін әрі тәуелсіз екенін айтқымыз келеді», — дейді. Қазақстан үшін таңсық, көпшілік тыңдарман түсіне бермейтін стильде ән шырқайтын бұл жігіттерге аз уақыттың ішінде айтылған сыни пікірлер де аз емес. Осы орайда топ продюсері Ерболат Беделханмен сұхбаттасқан едік.

— Әңгіме аясын халық арасында екіұшты пікір қалыптастырған, отандық БАҚ-тар жарыса жазған «Ninety оne» тобының құрылуынан бастасақ.
— Мен 2014 жылы Кореяға барып, субмәдениет жүйесін қомақты қаражатқа сатып алдым. Сөйтіп, сол жылы кастинг жариялап, 50 баланың ішінен топқа лайық бес баланы таңдадым. Оларды Корея мамандарымен бірлесе ән-би, пиар жағынан 1,5 жыл бойы менің компаниямда дайындадым. Мәселен, әр баланың жанды дауыста ән айтуы, билеу, сахналық ұстанымы, тіпті сұхбат беру мәселесіне дейін шеберлік дәрістері жүргізілді. Тек топ мүшелері 2015 жылдың қыркүйегінде ғана үлкен сахнаға шықты. Тура бір айдан кейін «Айыптама» бейнебаяны шықты, кейіннен сан түрлі пікірлер өрбіді.
«Орда» тобы субмәдениеттің үгіттеушісі болса, субмәдениет дегеніміз «life style» (өмірлік стиль). 90-жылдары бәріміз қиын кезді басымыздан өткердік қой. Сол кездерде хип-хоп, көше музыкасы, субмәдениетті жастар тұтына бастады. Құдайға шүкір, бүгінде халықтың жағдайы жақсарды, соған байланысты қазіргі жастардың таңдауы Азиядан келген к-хоп субмәдениетіне ауыса бастады. Еуропалықтар, афро-америкалықтар өзінің музыкалық стилін әлемдік өнерге қосты. 10 жыл бұрын Азия мемлекетінің өнері де бұл көшке қосылатындығы болжанған еді. Расында да, көп ұзамай к-хоп Корея субмәдениеті пайда болады. Азиялықтар шашын бояйды, сырғасын тағады. Бұл жерде біз жаңалық ашып немесе велосипед ойлап тауып отырған жоқпыз, өзге елдерде баяғыда қолданысқа енген жүйені елімізге әкеліп отырмыз.
Бүгінде 99 пайыз шетелдің музыкасына бой ұратын жастарымызға ұрсамыз, айыптаймыз, бұзылып бара жатыр деп байбалам саламыз. Алайда жастар тыңдайтын әуен өз елімізде жоқ болса, олар не істейді? Сол жастардың тұтынғысы келетін музыкасын ешкім орындамайтынын ескеріп, жастарға контент жасағым келді.
— Топ құрудағы мақсатыңыз қандай?
— Кезінде «Орда» тобы Ресейге барды, шетелге шығуға да мүмкіндіктері болды. Бірақ біз азиялық пішіндес болғандықтан, ресейліктер «біріншіден, сендердің түр-әлпеттерін азиялық, сондықтан топтың екі баласын қалдырып, қалғанының орнына екі орыс бала қосамын. Екіншіден, топтың аты «Орда» болмасын» деген ұсыныстарын білдірді. Ол кезде 2005-2006 жылдары к-хоп әлемі, би әлемі тіпті орыстарда да қатты дамыған жоқ. Тек бізде ғана болды. Сондықтан бізге қызығушылық танытты. Егер біз орыс продюсердің қолына баратын болсақ, халқымыздың дұрыс түсінбейтіні, “Отанын сатты”, “Орда” деген атты жойды”, орысқа берді деп айтатыны түсінікті еді.
Әлемдік музыка болсын, актерлық болсын, мен америкалық болсам да, блокбастердің басты кейіпкерінің рөлін бермейді. Себебі біз азиатпыз. «Эталон кросаты лежит стандарт» дейді. Қандай жағдайда да бұл жерде үлкен саясат барын түсіндік. Содан соң елге қайтып кеттік.
К-хоп субмәдениет шығып, бүкіл әлемнің қызығушылығы туа бастағанда, мен қазақстандық өнімді шетелдерге қазақ тілінде шығарғым келеді. 120 мемлекет бізді мойындады, әнімізді тыңдады. Ешқандай ақшасыз, үкімет қол-дауынсыз «Қазақ-поп» деген брендтің атағын берді. Бұл — 120 мемлекет беріп отырған бренд. К-хопты, Азия попты түсінгендер біздің тіліміздің ерекшелігін байқады. Осыдан кейін Қазақстанның дарынды жастарын жинап, осы топты құрдым. Менің маман ретінде ғана жұмыс істегім келеді. Біздің музыкамыз тек ұлттық шеңберде ғана (локальдық) дамыды. Ол өз деңгейіне жетті, ары қарай өсе алмайды.

— Сіз ұлттық шеңберден асып, өнеріңізді әлемге танытқыңыз келеді. Сонда әлемге танылу үшін ұлттық өнерді басқа стилмен жеткізудің ролі басымырақ па?
— Мен локальдық музыкамен айналысып жатқан жоқпын. Локальдық музыка деп қазақтар үшін немесе тойға арналған музыканы айтып отырмын. Мен экспорт үшін жұмыс жасап жүрмін. Әлемде қолға алынған жүйені қолданып жатырмын. Бұған маркетинг, финанс, көзқарас, саясат жағы бәрі кіріп тұр. Егер мен нәтиже шығарам десем, әлемдік тәжірибені қолдануым керек. Қазақстандағы 10 миллион қазақпен ғана жұмыс істеймін бе, әлде өнерімізді әлемге шығарғым келе ме, мен соны түсініп алуым керек. Егер мен 10 миллион ғана халықпен жұмыс істеймін деп шешсем, онда баяғыда-ақ тойдың әнін таңдар едім. Бірақ мен әлемдік деңгейдегі музыканы таңдадым және соны жүзеге асыруға бел будым.
Бүгінде Корея компаниялары бізге қызығушылық танытып жатыр. Тіпті бірлесіп жұмыс жасауға ұсыныс тастады. Сондай-ақ, жақында ғана Қытайдың ойын-сауық компаниясы да хабарласып, жұмыс жасауға ұсыныстарын білдірді. Әрине, біз олармен бірлесе жұмыс жасаймыз. Біздің о бастағы мақсатымыз шоу бизнес нарығына жету емес пе? Әлемдік тәжірибеге қарасақ, жергілікті жерден Қытай, Жапония, Вьетнам, Сингапур мемлекеттеріне барып, кастинг жасап, талантты, дарынды жастар алып кетеді. Сөйтіп, оларды 3 жылдан 5 жылға дейін дайындап, сахнаға шығарады. Сонда бұл балалар Кореяға барғанда кәріс тілінде, Жапонияда жапон тілінде ән салады. Егер екі қазақ баланы Азия шоу бизнесіне кіргізіп жіберсем, ол Қазақстанға келгенде қазақ тілінде ән айтатын болады. Демек, өнер ұлтқа бөлінбеуі керек. Себебі музыка — біріктіру құралы. Бұл жерде саясат, дін, шекара деген түсініктен ада болу керек. Бізді әлем мәдениетімен байланыстыратын — өнеріміз.
— Ерболат мырза, тіліміз онсызда шұбарланып барады ғой. Неге топтың атауы қазақша емес?
— Ағылшын тілінде ат қою ғаламтор жүйесінде үлкен рөл атқарады. Сондықтан топтың атын ағылшын тілінде атауымыз маркетинг жағынан өте дұрыс. Осы орайда тілімді бұзып жатырмын деп айта алмаймын. Мен қолымнан келгенше қазақ тілін бүкіл әлемге танытып жатырмын. Жастардың қазақшаға қызығушылығын ояту үшін 16 жыл еңбек етіп келемін. Корея, Жапония субмәдениетін алсақ та, бәрі ағылшынша атаумен қояды. Мысалы, сіз жапон тілінде бір сөзді айта аласыз ба? Әрине, жоқ. Топтың аты ағылшын тілінде болғанымен, түпкі мағынасы Қазақстанмен тікелей байланысты.
— «Өзге елде сұлтан болғанша, өз еліңде ұлтан бол» дейді ғой. Қалай ойлайсыз, «Орда» тобы халқымыздың жүрегінен орын алып, елімізді баурай алды ма?
— «Орда» тобына екі түрлі баға беремін. Ең қиын бастаманы біз бастай білдік және жетеміз деген белесімізге жете алдық. Сол мені қуантады. Өкініштісі, дер кезінде тұтынатын адамдар болмағандықтан, жеткілікті өнерімізді уақытында көрсете алмадық.
Қазақстанда жазылатын 99 пайыз әндер үлкен кісілер, той, қазақ халқының болмысы үшін жазылады. Ең болмағанда 1 пайызда жастарға деген көзқарас болуы керек қой. Біз о баста сол жастардың талғамына сай әндер жазуды мақсат етіп қойғанбыз. Бір ғана «Кеш мені» әнімен жастар аудиториясын мойындата алдық деп ойлаймын.
Егер мен тойға шығамын десем, баяғыда-ақ тойдың музыкасын жасар едім. Бұл маған жеңіл болатын еді. Көпшілік түсіне бермейтін ауыр жолды таңдап отырмын. Бір қызығы, «Орданың» бірде-бір әні тойға арналмаған. Бірақ үйленіп жатқан жастар тарапынан тапсырыстар түсіп жатады. Егер халық бізді тыңдағысы келіп, тойға шақырса, біз барамыз. Той ма, стадион ба, тыңдарман таңдауға құқымыз жоқ. Бірақ өнімдеріміздің тойға арналмағандығын о бастан-ақ білеміз.

Е.Беделхан:
«Мен соңына дейін күресемін»

— Көпшілік түсіне бермейтін қиын жолды таңдауыңызға не себеп? Қа-рапайым халық қабылдамай жатқан бұл жолдан күндердің күнінде шаршап, орта жолдан бас тартпайсыз ба?
— Жаһандану деген ұғымды жетік түсінетін болсақ, шын мәнінде Елбасының бағдарламасын қолдаймыз, соны іс жүзіне асырамыз, 30 мықты мемлекеттің қатарына кіреміз десек, біздің музыкамыз соған сай болу керек. Мейрамбек, Сәкен ағаларымыз еліміз үшін еңбегі сіңіп отырған тұлғалар екені рас. Бірақ ол әуенді басқа әлем тыңдамайды. Бұлар тек қана ұлттық шеңбердегі музыкалар. Музыка мамандары Қазақстанда поп музыканың жоқтығын, мұнда тек локальдық музыка барын айтады. Рас, Қазақстанда қазіргі таңда поп индустрия жоқ. Демек, біз әлемдік деңгейдегі мәдениетпен салыстырғанда төменгі сатыдамыз. Бір мемлекеттегі ең танымал музыка поп деп аталады.
Менің айқасып, алысып келе жатқаныма 16 жыл болды. «Орда» кеше қандай күй кешсе, бүгін «91» тобы да сондай халде. Егер мен сынға шыдамай, сынып қалсам, баяғыда-ақ бұл жолдан кетер едім. «91» тобы жарыққа шыққан соң да телеарна тарапынан қысым өте көп болды. Оның мен үшін жақсы және жаман жағы бар. Біріншіден, көп телеарналар қорқып, көрсетілімді азайтты. Ал жақсы жағы — қазіргі таңда бұл мәселе БАҚ-тарда талқылану үстінде. Мен ақша қуған азамат емеспін. Ақша, дүние қусам, мүлде басқа жолды таңдаушы едім. Ал мен өмірімді соңына дейін сахнамен елестетемін. Бір мезет үшін ғана сахнаны таңдаған жоқпын. Сондықтан қандай да бір қиыншылыққа мойынсұнбай, соңына дейін күресемін. Мен бақыттымын, аяулы жарым, бала-шағам және сүйікті жұмысым бар.
— Сіз құрған топқа сырттан позитив аз, негатив көп болды. Мұны топ жастары қалай қабылдады?
— Дәл осы топтың бағытында шыққан «Орда» тобы да кезінде түрлі сынды бастарынан өткерген. «Бұл Қазақстанға және жастарға керек емес» деп, бізді көп шеттетті. Қазақ тілінде ән айтып тұрсақ та, біздің айтқан сөзімізге құлақ салмастан, “бұлар кәрістер” деп орынсыз айыптады. Қаншама кедергілерге қарамастан, уақыт өте келе өз тыңдармандарымызды таптық, айыптаулардан арылдық. Осындай жайттарды ескере отырып, жаңа топтың балаларын сынға алдын ала дайындадым. Тіпті ата-аналарына да ескерттім. Демек, балалар мұндай соққыға о бастан дайын.
— Білуімізше, топ балаларының кәсіби музыкалық білімдері жоқ екен. Жалпы, білімсіздік жұмыс істеулеріңізге кедергі келтірмей ме?
— Жоқ, мен бұл пікірмен мүлдем келіспеймін. Себебі мен де музыка мектебін оқымай-ақ, нота білмей-ақ өнерге келген адаммын. Тіліміздегі көптеген кедергілер тіл саласын таңдауыма себепші болып, лингвистика саласына оқуға түскенмін. Бірақ бір жылды аяқтаған соң «Шабыт» фестиваліне қатысып, биден бірінші орын алғанымызда «Наз» филармониясы жұмысқа шақырды. Бірі — сабағымды жалғастыру, екіншісі — өнер жолына 100 пайыз кету керек деген екі таңдаудан мен өнер жолын таңдадым. Өнер ордасын аяқтамасам да, ата-анаммен бірге Моңғолияның түкпір-түкпірін аралап, өнермен етене байланысты болған жастық шағым мені көп нәрсеге тәрбиелеген. Бастысы адам өзі жеткілікті іздену керек. Мен өнерге арман, талпыныс, талант деген үш қасиеттің керектігін ескеремін. Адамды алға сүйрейтін тек қана — арман. Қаншама сөз, қиыншылық болсын, талмай еңбектенуге итермелейтін — талпыныс. Үшіншісі — талант. Егер адамның бойында арман мен талпыныс болып, талант болмаса, онда бәрібір де ештеңеге де қол жеткізе алмайды. Көрдіңіз бе, білім басты нәрсе емес. Таңдалған бес баламның бойынан осы қасиеттерді таныдым.
— Алдағы жоспарларыңызбен бөліссеңіз.
— CD индустриясы Қазақстанға келмей жатып, жоқ болып кетті. Әлемде күйтабақ сатып, үлкен қаражат жасайды. Бірақ біздің елде бірде-бір әнші өзінің күйтабағын сатып, қаржыға кенеліп жатқан жоқ. Бес әннен тұратын шағын альбом жасап, 1000 данамен шығардым. Халық тарапынан сұраныс көп болып, барлығы дерлік сатылды. Бұл — көптеген әртістердің қол жеткізе алмай жүрген арманы. Күйтабағымызды халық өзі іздеп сатып алып жатса, еңбегіміздің бағаланғаны деп білемін. Алдағы қыркүйек айында 12-13 әннен тұратын күйтабақтың толық нұсқасы шығады деп жоспарлап отырмыз. Қазір әндер таңдалып, өңделіп, жазылуда. Жаңа тобымызға Қытай еліне шақырту түсіп жатыр. Маусым айының басында сол елге гастрольдік сапармен баратын шығармыз.

Дереккөз: kazakhstanzaman.kz